Charakterystyka najważniejszych szkodników rzepaku ozimego

Spośród roślin o znaczeniu gospodarczym, rzepak uważa się za roślinę uprawną najbardziej zagrożoną uszkodzeniami spowodowanymi przez szkodniki we wszystkich stadiach wzrostu i wytwarzania plonu. Uszkadzane mogą być wszystkie narządy rośliny: liścienie, liście, szyjka korzeniowa, łodyga, pąki kwiatowe oraz nasiona. Niniejszy artykuł przedstawia charakterystykę szkodników, powodujących największe straty w plonie rzepaku ozimego. 

Chowacz brukwiaczek (Ceutorhynchus napi Gyll.)

Chowacz brukwiaczek jest największy spośród gatunków chowaczy występujących na rzepaku. Chrząszcz długości 3 – 3,5 mm, owalny, wypukły, ubarwienie jednolicie czarne, matowe z krótkimi białawymi łuskami. Chrząszcze przelatują z miejsca zimowania (gleba po zeszłorocznym rzepaku), wczesną wiosną, zazwyczaj w marcu, przy temperaturze powietrza osiągnie poziom 6 – 9^oC. W zależności od warunków pogodowych, pomiędzy obudzeniem się ze snu, a lotem chrząszczy mija do 2 tygodni. Gdy temperatura powietrza przekroczy 10 – 12^oC, chrząszcze Ceutorhynchus napi intensywniej przemieszczają się w kierunku nowych pól rzepaku. Składanie jaj przez samice do wierzchołkowych części pędów rzepaku rozpoczyna się po około 14 dniach od opuszczenia miejsc zimowania. Larwy po wykluciu wwiercają się dalej w miąższ łodygi i tam znajdują pożywienie. W łodygach powstają początkowo spękania, później puste komory, często powstające podłużne pęknięcia w łodygach tworzą rozwierające się szczeliny. Łodygi ulegają staśmieniu lub nieregularnie nabrzmiewają, wyginając się zygzakowato. Kwiatostany ulegają deformacji, wyginają się ku dołowi, w wyniku czego słabo zawiązują się łuszczyny, które dojrzewają w różnym czasie.

Szkodliwość chowacza brukwiaczka

W wyniku doświadczeń polowych stwierdzono, iż szkodnik ten w istotny sposób wpływa na zmniejszenie plonowania rzepaku ozimego. W sytuacji gdy uszkodzenia rzepaku przez larwy chowacza brukwiaczka osiągną 40% roślin, obniżka plonu może przekraczać 20%. Największe szkody na plantacji rzepaku, powstają wówczas gdy chowacza brukwiaczek, żeruje na młodych roślinach, które osiągnęły wysokość około 8 cm. W późniejszych fazach rozwojowych rośliny rzepaku są bardziej odporne na uszkodzenia powodowane przez tego szkodnika. Rośliny uszkodzone przez larwy chowacza brukwiaczka, często porażane są przez suchą zgniliznę kapustnych, zgniliznę twardzikową oraz szarą pleśń. Uszkodzone rośliny przedwcześnie dojrzewają i osypują nasiona.

Zwalczanie chowacza brukwiaczka

Największą efektywność zwalczania chowacza brukwiaczka osiąga się, gdy zabieg ochrony roślin zostanie wykonany z chwilą ruszenia wegetacji rzepaku. Za najskuteczniejszy termin wykonania zabiegu insektycydowego przeciw temu gatunkowi jest moment, w którym samice rozpoczynają składanie jaj. Zalecają się również by zabieg przeciw chowaczowi brukwiaczkowi wykonać po około 10 dniach po pojawieniu się chrząszczy na plantacji rzepaku. Próg szkodliwości dla tego gatunku wynosi 10 chrząszczy w naczyniu żółtym, lub 4 osobniki na roślinach.

Chowacz czterozębny (Ceutorhynchus quadridens Panz.)

Chrząszcz wielkości 2 – 3,5 mm, czarny, górna strona z białawymi lub żółtawymi łuskami rozmieszczonymi nieregularnie, odnóża czerwono – żółte. Spód ciała pokryty białymi łuskami tworzącymi na epimerycie śródtułowia jasną plamę. Chrząszcze chowacza czterozębnego zimują na skraju lasów, w żywopłotach oraz  ściółce liściastej. Na okres swojego zimowania wybierają zazwyczaj suche oraz piaszczyste miejsca. Chrząszcze przelatują z zimowisk na rośliny rzepaku w kwietniu, często w tym samym czasie co słodyszek rzepakowy. Przy temperaturze powietrza wynoszącej 9,6^oC, następuje lot pierwszych osobników tego gatunku, natomiast przy temperaturze przekraczającej 14,5^oC zaczyna się lot masowy. Samice Ceutorhynchus quadridens składają jaja w nerwy oraz ogonki liściowe. Larwy zaraz po wykluciu się z jaj rozpoczynają żerowanie. Żer larw rozpoczyna się w ogonkach liściowych, następnie przemieszczają się w kierunku rdzenia łodygi oraz korzenia. Po przepoczwarczeniu się w ziemi chrząszcze szukają bezpiecznych miejsc na spoczynek jesienno – zimowy.

Skodliwość chowacza czterozębnego

Plonowanie roślin rzepaku, objętych żerowaniem chowacza czterozębnego, może obniżyć się o około 30%. W Polsce Ceutorhynchus quadridens jest gatunkiem występującym liczniej na plantacji rzepaku niż chowacz brukwiaczek. W sytuacji wystąpienia żerowania chowacza brukwiaczka oraz chowacza czterozębnego w tym samym okresie, straty w plonie mogą wynosić około 40%. Zaobserwowano, iż rośliny rzepaku objęte żerowaniem tego gatunku wytwarzają mniej rozgałęzień bocznych. Żerowanie larw hamuje ogólny rozwój roślin i poważnie wpływa na zmniejszenie plonów. Znaczenie mają również wywiercone otwory, które stanowią „furtkę” dla patogenów chorób grzybowych, szczególnie z rodzaju Phoma. Zaatakowane rośliny, są bardziej narażone na wyleganie, w wyniku drążenia przez larwy tuneli żerowych. Pojawienie się chowacza czterozębnego na roślinach rzepaku wczesną wiosną, powoduje największą obniżkę plonu roślin. Natomiast wyrównanie plonu jest możliwe, gdy w okresie marzec – lipiec wystąpią opady których suma kształtuje się na poziomie 300 mm.

Zwalczanie chowacza czterozębnego

Zabieg insektycydowy przeciw chrząszczom chowacza czterozębnego, należy przeprowadzić zazwyczaj wcześnie, zaraz po nalocie pierwszych osobników tego gatunku na plantację rzepaku, nawet przed składaniem jaj przez samice. Naloty chrząszczy Ceutorhynchus quadriden, mogą występować w różnych okresach, dlatego należy przeprowadzać kontrolę liczebności tego szkodnika dla wykonania kolejnego zabiegu. Próg szkodliwości dla tego gatunku na przełomie marca – kwietnia, wynosi 20 chrząszczy w naczyniu żółtym, bądź 6 osobników na roślinach rzepaku.

Chowacz podobnik (Ceutorhynchus assimilis Payk.)

Chrząszcz długości 2 – 3mm, półpodłużny, koloru ciemnoszarego. Ciało pokryte gęstymi, podłużnymi, białymi łuskami. Chrząszcze chowacza podobnika zimują w glebie na głębokości 3–4cm. Chrząszcze przylatują na rośliny rzepaku w fazie tworzenia się pąków kwiatowych lub na początku kwitnienia gdy temperatura powietrza przekroczy 13^oC, natomiast przy temperaturze około 20^oC następuje lot masowy tego szkodnika. Samica Ceutorhynchus assimilis drąży ryjkiem otwór w łuszczynie i składa w jej wnętrzu jedno jajo. Larwy po wylęgnięciu się, natychmiast przystępują do żerowania na nasionach wewnątrz łuszczyn. Po okresie około 5 tygodni dorosłe larwy opuszczają łuszczynę i zagłębiają się w górnej warstwie gleby w celu przepoczwarczenia. Chrząszcze po wyjściu z ziemi rozlatują się na rośliny krzyżowe np. rzepak i żerują na liściach oraz pędach tych roślin. 

Szkodliwość chowacza podobnika

Chowacz podobnik występuje na terenie całego kraju w dużych populacjach. Spadek plonu nasion wywołany uszkodzeniami tego szkodnika wynosi około 30%. Larwy niszczą 5 – 6 zawiązków nasion w łuszczynie. Uszkodzone łuszczyny pozostają zamknięte, jednak przedwcześnie żółkną i są lekko zdeformowane. Bezpośrednie straty wywołane uszkodzeniami chowacza podobnika są zazwyczaj nieduże, natomiast szkody pośrednie wywołane żerowaniem pryszczarka kapustnika są znacznie większe (przedwczesne pękanie łuszczyn). Otwory w łuszczynach sprzyjają również rozwojowi patogenów chorób grzybowych,  zwłaszcza rodzaju Alternaria sp.

Zwalczanie chowacza podobnika

Chrząszcze chowacza podobnika pojawiają się na roślinach rzepaku około 2 tygodni przed początkiem kwitnienia, a ich nalot trwa do pełni kwitnienia. Pryszczarek kapustnik natomiast rozpoczyna swój nalot na plantacje najczęściej na początku fazy kwitnienia. Zabieg chemiczny przeprowadzony przed fazą kwitnienia skutecznie zwalcza pierwszą populację tego szkodnika, lecz efektywność zwalczania pryszczarka kapustnika nie jest wysoka. Próg szkodliwości chowacza podobnika, przy którym występuje konieczność wykonania zabiegu wynosi 4 chrząszcze na 25 roślinach.

Słodyszek rzepakowy (Meligethes aeneus)

Chrząszcz długości około 3mm, podłużny, koloru czarnego, błyszczącego o ciemnozielonym lub granatowym odcieniu. Larwa o długości 4mm jest biała z widocznymi plamkami na grzbiecie, z ciemną głową oraz trzema parami odnóży. Chrząszcze zimują w miedzach, rowach oraz skrajach lasów. Chrząszcze przylatują na plantacje rzepaku w fazie tworzenia się paków kwiatowych gdy temperatura powietrza przekroczy 15^oC. Chrząszcze przegryzają pąki aby dostać się do pyłku kwiatowego, również samice uszkadzają pąki kwiatowe, składając w nich jaja. Larwy rozwijają się po około 5 tygodniach. Dorosłe larwy opuszczają rośliny i zagrzebują się w ziemi, gdzie się przepoczwarczają. Chrząszcze słodyszka rzepakowego pojawiają się ponownie w czerwcu w celu żerowania uzupełniającego i pod koniec sierpnia przelatują w miejsca zimowania. Słodyszek rzepakowy wydaje jedno pokolenie w ciągu roku.

  

Szkodliwość słodyszka rzepakowego

Słodyszek rzepakowy występuje na terenie całego kraju w dużych populacjach. Spadek plonu wywołany żerowaniem tego szkodnika może sięgać do 80%. Chrząszcze w fazie pąkowania nadgryzają pąki kwiatowe u nasady. Uszkodzone pąki żółkną, zasychają i opadają na ziemię, pozostają jedynie szypułki kwiatowe. W sytuacji przedłużającej się fazy pąkowania, wynikającej m. in. z przedłużających się chłodów, szkody mogą być bardzo duże. W fazie kwitnienia słodyszek rzepakowy nie wyrządza szkód, a jeśli jego liczebność w łanie nie jest zbyt duża może nawet przyczynić się do lepszego zapylenia roślin rzepaku.  

Zwalczanie słodyszka rzepakowego

Największą efektywność zwalczania słodyszka rzepakowego osiąga się, gdy zabieg ochrony roślin wykona się w fazie zielonego – żółtego pąka. Chrząszcze wykazują wysoką tolerancję na substancje aktywne z grupy pyretroidów dlatego ważne jest by dobrze dobrać preparaty przeznaczone do chemicznego zwalczania tego szkodnika. Próg ekonomicznej szkodliwości dla słodyszka rzepakowego w fazie zwartego kwiatostanu to 1, a w fazie luźnego kwiatostanu 3-5 chrząszczy na roślinie.